Podjele u Vehabizmu
Vehabijski pokret se dijeli na više struja, od kojih su neke međusobno jako suprotstavljene. Od početka 20. vijeka, vehabizam se podijelio na nekoliko dijelova, a najvažniji su:
- Edukativni (naučni) vehabizam (1920)
- Džihadijski vehabizam (1979)
- Sururijski vehabizam (1984)
- Džami vehabizam (1990)
Pored ovih glavnih pravaca, postoje i druge podjele kao što su medhalijski, albanijski, bazijski, usejminski, kuvajtski, nedždski i američki vehabizam. Zanimljivo je da se sada više ne zna koja od njih je “spašena skupina”, jer su počeli međusobno optuživati jedni druge za nevjerstvo i novotarstvo, posebno tokom rata u Siriji gdje su se sukobljavali.
Edukativni (naučni) Vehabizam
Edukativni je onaj vehabijski pravac koji se primarno bavi obrazovnim aspektima povezanim sa naukama Kur’ana i hadisa.
Stoga, učenjaci i daije koji pripadaju edukativnom vehabijskom pravcu usmjeravaju svoje napore ka odgajanju nove generacije vjerski posvećenih mladih muslimana. Ovaj metod nazivaju “pročišćavanje i odgoj”, a Albani ga opisuje kao:
„Pročišćavanje islama od onoga što mu ne pripada, kao što su širk, praznovjerje, magija, mitovi, novotarije, pogrešna tumačenja Kur’ana i izmišljeni hadisi, te pridržavanje uzvišene šerijatske etike poput iskrenosti, poštenja, ispunjenja obećanja, dobročinstva, održavanja rodbinskih veza, dobrosusjedskih odnosa i šerijatskih adaba.“
Među najvažnijim edukativnim vehabijskim grupama koje su pokušale primijeniti ovaj metod su grupa šejha Mukbila el-Veda’ija u Jemenu i grupa Ensarus-Sunnetil-Muhammedijje u Egiptu.
Prema nekim stručnjacima, postoje dva osnovna izvora savremenog edukativnog vehabizma:
prvi je Nasiruddin el-Albani, poznat po poučavanju hadiske nauke,
dok drugi izvor čine saudijski učenjaci poput šejha Abdulaziza bin Baza i šejha Ibn Usejmina, poznatih po svojim govorima o pitanjima vjerovanja, tevhida i osnova.
Od ova dva izvora crpe svi savremeni edukativni vehabijski šejhovi u raznim arapskim državama.
Primjerice, šejh Ebu Ishak el-Huvejni, jedan od najvažnijih i najpoznatijih simbola vehabizma u Egiptu, učio je znanost hadisa od šejha Albanija.
Šejhovi vehabijske da’ve u Aleksandriji, poput Jasira Burhamija, Muhammeda Ismaila el-Mukaddima i drugih, bili su jako pod utjecajem saudijskih šejhova.
Edukativni vehabizam smatra se jednim od najrasprostranjenijih oblika vehabizma u islamskom svijetu općenito, a posebno u arapskim zemljama.
Njegov tradicionalni metod karakterizira udaljavanje od politike i posvećivanje obrazovnim i davetskim metodama, što mu je omogućilo širenje bez sukoba s državom.
Međutim, došlo je do odstupanja od tog tradicionalnog smjera nakon Arapskog proljeća, kada su neke edukativne vehabijske grupe počele primjenjivati politički metod, sudjelujući u parlamentarnim i predsjedničkim izborima te formirajući političke stranke.
Jedan od najvažnijih primjera je vehabijska da’va u Aleksandriji u Egiptu, iz koje je proizašla stranka Nur, koja je imala značajno prisustvo na političkoj sceni Egipta nakon revolucije 25. januara 2011. godine.
Inače podržava predsjednika Sisija.
Džihadijski Vehabizam
Džihadijski vehabizam smatra koncept vladanja u skladu sa šerijatom jednim od najvažnijih, centralnih koncepata koji oblikuju misao džihadijskog vehabizma.
Taj koncept podrazumijeva da samo Allah ima pravo da vlada, a ova vrsta vehabizma se oslanja na brojne ajete iz Kur’ana koji se odnose na ovaj koncept; među tim ajetima je i: “Sud pripada jedino Allahu”, po čijem citiranju su poznate i prve haridžije.
Koncept hakimije ili Allahove vlasti na zemlji, jasno se pojavljuje u djelima mnogih savremenih teoretičara džihadijskog vehabizma, a možda prvi i najvažniji među njima je Sejjid Kutb, koji je proširio objašnjenje ovog koncepta u svojoj knjizi “U sjenci Kur’ana”.
U njoj je napisao: “Islamski pogled potvrđuje da se treba klanjati i obožavati samo Allahu. Iz ovog pogleda proističe hakimija (koncept vlasti) koja pripada isključivo Allahu.”
Sa hakimijom – Allahovom vlasti, je povezan još jedan koncept koji je jednako važan u kolektivnoj svijesti savremenog džihadijskog vehabizma, a to je koncept džahilijeta, po kojem muslimanska društva žive džahilijetskim, predislamskim životom neznanja i politeizma ili mnogoboštva.
Prema mišljenjima teoretičara džihadijskog vehabizma, među kojima je i Muhammad Abdus-Salam Faradž u svojoj knjizi “Džihad: Zaboravljena obaveza”, muslimansko društvo mora u potpunosti slijediti Allahove zakone, prihvatiti islamski šerijat i primjenjivati ga bez izuzetka.
Ako vladari to odbiju, treba se boriti protiv njih jer su otpali od islama i odrasli na kolonijalističkim vrijednostima. Oni od islama nose samo imena, čak i ako klanjaju i poste te tvrde da su muslimani.
Po tom konceptu, Allahovu vlast treba nametnuti svim sredstvima muslimanskim džahilijetskim društvima.
Jedna od najvažnijih vehabijskih grupa koja je prihvatila džihadijski vehabizam je “Muslimanska zajednica” u Egiptu, čiji su članovi izveli brojne atentate tokom osamdesetih i devedesetih godina prošlog stoljeća, prije nego što su vođe zajednice objavile povlačenje iz protivljenja državi i pozvale svoje sljedbenike da napuste oružje i pređu na mirni politički rad 1995. godine.
Također, organizacija el-Kaida, smatra se jednom od najvažnijih manifestacija savremenog džihadijskog vehabizma. Ova organizacija izvela je brojne vojne operacije unutar arapskih zemalja i izvan njih.
Također, Islamska država u Iraku i Šamu smatra se najnovijom verzijom džihadijskog vehabizma.
Sve ove organizacije dijele iste vrhovne ciljeve “hakimija i borba protiv države koja ne primjenjuje islamski šerijat”, ali među njima postoje brojne kontradikcije, razlike u idejama i sukobi.
Sururijski Vehabizam
Sururijski vehabizam se smatra idealnim primjerom evolucije i međusobnih odnosa unutar islamskih sekti.
Također, predstavlja pravi odraz utjecaja muslimanskih sekti jednih na druge.
Sururijski vehabizam je nastao između dva pravca: jedan koji se bavi aktivizmom, predstavljen kroz političku skupinu Muslimanska braća koja daje prednost političkom djelovanju i stavlja politiku ispred vjerske misije; i drugi pravac, edukativna vehabijska škola koja se oslanja na vjerske doktrine i vjeruje u važnost stavljanja šerijata ispred bilo kakve koristi, te obično ne izlazi iz poslušnosti prema vladaru.
Ovaj edukativni vehabijski pravac rijetko se bavi pitanjima politike.
Između ova dva pravaca pojavio se sururijski vehabizam koji kombinuje aktivistički pristup Muslimanske braće, posebno njihovog Kutbističkog pravca čiji je glavni ideolog i mentor bio Sejjid Kutb, s konzervativnom vehabijskom školom koja slijedi metode Ibn Tejmije i Muhammeda bin Abdul-Wahhaba.
Sururijski vehabizam je također odigrao značajnu ulogu u takozvanim arapskim proljećima, posebno u podršci sirijskoj revoluciji, gdje se veliki broj njegovih sljedbenika priključio oružanim grupama.
Nekoliko istaknutih ličnosti iz sururijskog vehabizma, uključujući Salmana el-Udeta, potpisalo je završni dokument pod lažnim nazivom “Stav islamskih učenjaka ummeta prema sirijskom pitanju”.
Taj dokument su potpisali samo vehabijski predvodnici, njih ni manje ni više nego 47, kojih inače u svijetu ima 2% od cjelokupne uleme ummeta.
Mnogi mladi iz islamskog pokreta su odgovorili na ovaj poziv u smrt, formirajući većinu oružanih grupa koje se bore u Siriji i Iraku obično protiv muslimana.
Danas sururijski vehabizam kontroliše veliki broj islamskih centara, udruženja i televizijskih kanala u mnogim muslimanskim zemljama pa i u našoj što ćemo na kraju i sami primijetiti.
Džami Vehabizam
Suprotno od džihadijskog vehabizma, postoji Džami vehabizam. Ako prvi smatraju da treba proglasiti nevjernikom nepravednog muslimanskog vladara i nužno se protiv njega boriti mačem i oružjem, drugi smatraju da je neophodno pokoriti mu se i strpljivo podnositi njegove nepravedne odluke.
Ovaj pravac se pripisuje šejhu Muhammedu Emanu el-Džamiju, a ponekad je poznat i kao “medhalijski vehabizam” po šejhu Rebiju ibn Hadiju el-Medhaliju, jednom od najistaknutijih učenika šejha el-Džamija.
Ovaj pravac se prvi put pojavio u Saudijskoj Arabiji, a s invazijom snaga Sadama Huseina na Kuvajt 1990. godine, saudijske vlasti su pozvale američke snage da se suprotstave iračkoj vojsci koja je mogla napredovati prema saudijskom teritoriju.
Taj potez je izazvao bijes mnogih šejhova i vjernika unutar i izvan Saudijske Arabije, jer su ga smatrali kršenjem vjerskih tekstova koji zabranjuju ulazak nevjernika na Arapski poluotok.
U tim okolnostima, šejh el-Džami, njegovi učenici i sljedbenici su podigli svoj glas protiv protivnika te ih optužili za neposlušnost vlastima i odstupanje od legitimnog vladara kojemu se mora pokoravati.
Iako se džami ili medhalijski vehabijski pravac nije pojavio kao nezavisni i prepoznatljiv pravac sve do relativno nedavno, ovaj pravac se temelji na velikoj količini islamske literature koja opravdava vladavinu nepravednog vladara i isključuje zajednicu i narod iz političkog izbora vlasti koja njima upravlja.
El-Medhali se, primjerice, protivi partiji “Muslimanska braća” i otvoreno poziva u svojoj fetvi da se vlast i narod bori protiv njih.
Dana 10. jula 2016. godine, napisao je na svojoj web stranici da su “Muslimanska braća najopasnija sekta za islam otkako je njihov pokret nastao. Oni su jedna od najlažljivijih sekti, nakon šiija, zagovaraju jedinstvo religija, jedinstvo postojanja i sekularizam.”
Ideje džami medhalizma su se proširile u mnogim arapskim zemljama. U Egiptu, primjerice, brojni šejhovi su bili pod utjecajem ovih ideja i principa, a glavni predstavnik je Muhamed Said Raslan. Uspjeli su stvoriti široku bazu sljedbenika.
Ova vrsta vehabija je odigrala važnu ulogu nakon Arapskog proljeća, jer su imali značajnu ulogu u neuspjehu tih revolucija propagirajući princip udaljavanja od politike, prepuštanja države političarima i vlastima, zabranjivanje sudjelovanja u demokratskom izbornom procesu te naglašavanje nelegitimnosti opozicije i prosvjeda protiv vladara.
Općenito se smatra da njima direktno upravljaju tajne službe vladajućih režima u arapskom svijetu.
Pogledajte ovdje koje bosanske daije pripadaju kojem vehabijskom pravcu.
